Gülnihal Özdener
Yoganın anavatanı Hindistan dışındaki hemen hemen her yerde insanların yogaya başlama sebebi benzer çizgilerde seyreder: Anlam arayışı, sağlık arayışı, aidiyet arayışı, inanç arayışı, huzur arayışı… 1960’lardan itibaren her türlü gazete, dergi ve sonrasında devam eden TV yayınında yoganın reklamları gösterişlidir. Parlak, cafcaflı bir paket içinde sunulur. Mutluluk vaad edilir, esneklik vaad edilir, sağlık garantilenir. Tek yapmanız gereken, yogaya başlamaktır. Adeta tüm soruların cevabı, dertlerin dermanı yogada gizlidir. Yüzeyde kalındığı takdirde bu parlaklığa gölge düşmez. Derine girmek isterseniz, yoganın o kadar da cazip sayılmayan kılıfları ortaya çıkmaya başlar.
OLUMLAMA VE FELSEFE
Yoga dersini yönlendiren kişi, dersin başında veya sonunda, kimi zaman hayata dair kimi zaman ise olumlamalar içeren derin sohbetler ile öğrenciye bu pırıltılı yolunun kapısını aralar. Bir taraftan da öğrenciyi teşvik eder: “Sen, bu halinle mükemmelsin, yoga ile tanışmış ve bu derse gelmişsen belirli bir aydınlanma seviyesine zaten erişmişsin; ben ise sadece yol gösteriyorum.”
Yoganın geleneksel ortamında ve tarihî arka planında zaten öğretmene sonsuz hürmet duymak esastır; öğretmen yolu aydınlatır, engelleri kaldırır. Öğretmen, yoga yolundaki kişinin elinden tutar ve tünelin sonundaki ışığa götürür. Bir arayış akabinde yolu yoga ile kesişenler, öğretmenin sunduğu felsefi bilgileri, fiziksel yöntemleri, şahsi yorumları canı gönülden kucaklayarak kabul eder. Ne de olsa öğretmen, onun iyiliğinden başka bir şey isteyemez.
Peki gerçekten böyle mi?
TARİKAT OLUŞUMLARI
Bazı yoga ve meditasyon grupları tozpembe vaatlerle bireyleri kendine çeker. Bu gruplar, kendilerine katılan kişilerin arayışlarına net bir cevap sunmazlar. Konuyu gizemli tutarak merak faktörünü kuvvetlendirirler ki grubun yeni üyeleri uzun soluklu bir bağ kurabilsin. Genellikle bu tür grupların liderleri (guru, asıl öğretmen veya baş eğitmen) olağanüstü bir geçmişe sahiptir. Daha çocuk yaşta inanılmaz şeyleri başarmıştır: Aydınlanmıştır, çakralarına hakimdir, bir önceki hayatını hatırlar ve ona göre yaşar, çünkü reenkarnasyonda bile mertebe atlamıştır. Değişen bir özgeçmişe sahiptir bu liderler. Tutarlı bir kaynak bulmak pek mümkün değildir, periyodik olarak özgeçmiş güncellenir ve daha mistik, daha ulvî, daha kusursuz bir hal alır. Örneğin henüz küçük sayıda bir insan kitlesi bu lideri takip ederken daha dünyevi bir biyografi mevcuttur. Takipçi kitlesi arttıkça liderin biyografisi erişilemez bir maneviyat seviyesine ulaşır. Bu güncellemeler dönemin, coğrafyanın, ekonominin gidişatına göre şekil alır.
Tarikatlarda genellikle sorgulanamaz otoriteye sahip, genellikle küçük ve sadık bir grubun ilgisini çeken karizmatik bir lider bulunur. Bazı liderler, manevi rehberlik arayan daha büyük, eğitimli bir takipçi kitlesini çekerek, atanmış dini figürler olarak meşruiyet kazanırlar. Yoga tarikatlarının karizmatik guruları, Güney Asya’nın mistik akımlarından güç alırlar ve bulundukları bölgede genellikle ünlülerin desteğiyle nüfuzlarını ve şöhretlerini genişletirler. Elbette mal varlıkları da nüfuzları ve şöhretleriyle doğru orantılı olarak artar.
HAYALLER VE GERÇEKLER
Amerika Birleşik Devletleri’nde şöhreti halen süregelen yoga eğitmenlerinden John Friend, 1990’ların sonlarında Anusara yoga hareketini kurdu. Bu yoga ekolü, 2009’da “en hızlı büyüyen yoga hareketi” haline geldi. Ancak Friend’in imparatorluğu, cinsel törenler ve finansal suiistimal iddiaları nedeniyle üç yıl içinde çöktü. Günümüzde Anusara adıyla bir uygulama açıkça yapılmasa da Friend’in yetiştirdiği birçok eğitmen dünyanın çeşitli noktalarında ders vermeye devam ediyor.
Arayış içerisindeki bireyler, adanma hissiyatı içerisinde sıradan bir insana tamamen kendilerini teslim ettiklerinde, muhtemel felaketlere de hazırlıklı olmaları gerekir. Ancak yoga dünyası, pırıltılı reklamlarını göz boyamak için kullanır. Öyle ki, kişi öğretmenini bulur, kendisini ve birikimini ona adar, sorgulamadan öğretmene ve onun misyonuna hizmet eder. Niceleri ise bu uğurda ailesini, işini, eşini, çocuklarını bırakır. Çünkü hedef bellidir: Ekip olarak daha iyi bir dünya inşaa edeceklerdir ve bu süreçte kendilerine engel olabilecek her şeyden kopmak gerekir.
DOKUNULMAZ GURULAR
Yoga ve meditasyon tarikatlarının vizyonları geniştir. Tarikat lideri dönüştürücü hedefler sunar ve bir rehber olmaktan çıkıp sadece takipçilerinin acılarına değil tüm acılara son verme vaadini taşıyan bir peygambere dönüşür. Devrimci bir liderin yanı başında olmak, müritlerini heyecanlandırır. Bu lider veya guru, müritlerinin potansiyellerini ortaya çıkarır. Onlara sıradanlığın ötesinde bir hayat vaad eder. Bu yüzden de sonsuz itibar görür, zira daha büyük bir amaca hizmet ediyordur. Lideri terk etmek ise kişisel ve kolektif ihanetle eş tutulur. Guru herhangi bir skandala karıştığında, tarikat dinamikleri genelde bozulmaz; hatta bazı müritler, gözden düşmüş gurularının mirasını son nefeslerine kadar korumaya devam eder.